- GİRİŞ
İş makineleri, inşaat, madencilik, tarım, ulaşım ve diğer endüstriyel faaliyetlerde kullanılan, belirli görevleri yerine getirmek için tasarlanmış motorlu ve genellikle büyük ölçekli makinelerdir. Bu makineler, zorlu koşullarda yüksek verimlilikle çalışabilmek için özel olarak tasarlanmış olup, kazı, taşıma, yükleme, kaldırma, sıkıştırma gibi çeşitli işlevlere hizmet ederler. İş makineleri, genellikle hidrolik sistemler, elektrikli motorlar veya içten yanmalı motorlarla çalışır ve makine tipine bağlı olarak paletli ya da tekerlekli olabilirler. İş makineleri eğitimli ve belgeli operatörler tarafından kullanılması gereken, kullanımı ve bakımı bilgi ve dikkat isteyen ekipmanlardır. Bu makinelerin hem verimli çalışması hem de operatörlerin güvenliğini sağlaması için belirli standartlara ve düzenlemelere uymaları gerekmektedir. Sertifikasyon, bu makinelerin belirli güvenlik, çevresel ve performans standartlarına uygunluğunu değerlendiren bir süreçtir. Avrupa Birliği (AB) içinde satılan her ürün, belirli sağlık, güvenlik ve çevresel gereksinimleri karşılamak zorundadır. Bu gereksinimlerin yerine getirilmesi için kullanılan önemli bir araç ise CE sertifikasıdır. Bir makinenin CE İşareti taşıması o makinenin 2006/42/AT Makine Yönetmeliği [1] temel sağlık ve güvenlik gereklerine uyduğunu ve bu makinenin AEA içerisinde satılabileceğini gösterir. Makine Yönetmeliği makineleri, değiştirilebilir ekipmanı, güvenlik aksamlarını, kaldırmaya yardımcı donatıyı, zincirleri, halat ve kayışları, mekanik aktarma düzeneklerini ve kısmen tamamlanmış makineleri kapsar. CE işareti, bir ürünün AB pazarına uygunluğunu belirtirken, bu işaretin alınabilmesi için ürünün Avrupa’nın belirlediği güvenlik ve kalite standartlarına uygun olması gerekir. İş makineleri konusunda yayımlanan standartlar EN 474 serisidir. Bu standartların yanı sıra iş makinelerinin parçaları ve ekipmanlarına ait çok sayıda standart da bulunmaktadır. Avrupa Birliği’nde (AB), iş makinelerinin güvenli ve çevre dostu olmasını sağlamak amacıyla, bu makinelerin CE sertifikasına sahip olmaları zorunludur.
- İŞ VE İNŞAAT MAKİNELERİ
2.1 İş ve İnşaat Makineleri Nedir?
İş ve inşaat makinesi, esas olarak toprak, kaya ve diğer malzemelerde kazı, yükleme, taşıma, delme, dağıtma, sıkıştırma veya hendek açmayı sağlamak için tasarımlanmış; tekerlekler, paletler veya ayaklar üzerinde duran donatı veya yardımcı donanım (çalışma aleti) veya her ikisini de içeren kendinden tahrikli veya çekilen makinelerdir [2]. Bu makineler, zemin kazma, yükleme, taşıma, sıkıştırma, kaldırma gibi farklı işlevlerde ve çeşitli sektörlerde (inşaat, maden, tarım, vb.) kullanılabilmektedir. İş makineleri, üzerine binilerek bir operatör tarafından kontrol edilebildiği gibi uzaktan kumanda ile veya yürüyen operatörle de çalıştırılabilen, eğitimli ve belgeli operatörler tarafından kullanılması gereken, kullanımı ve bakımı bilgi ve dikkat isteyen ekipmanlardır.
Yaygın olarak kullanılan iş makineleri arasında ekskavatör (hidrolik kazıcı), yükleyici (loder), kazıcı-yükleyici (beko loder), greyder, dozer, silindir, fore kazık makinası gibi makineler bulunmaktadır. Ayrıca, çalışmalar için hava üreten kompresörler ile jeneratörler de iş makinası sınıfında değerlendirilmektedir.
İş makinelerinin devrilme, sıkıştırma, ezme, kesme gibi birçok riski bulunmaktadır. Bu nedenle iş makinelerinin çalıştığı yer ve süreçlerde birçok güvenlik önlemi alınmalıdır. Makine üzerinde tehlike bulunan kısımlar EN 474-1 [2] standardı gereksinimlerine uygun olarak uyarı etiketleri ile işaretlenmeli, makine üzerinde sesli ve görsel uyarı ikaz cihazları çalışır durumda olmalı, operatöre ISO 5006 [3] standardına uygun olarak yeterli görüş alanı sağlanmalıdır. Operatör kabini makine kullanımının güvenli şekilde yapılabileceği şekilde, uygun erişim ölçülerine sahip ve konfor alanı olan, operatörü olumsuz çevre şartlarına karşı koruyabilecek şekilde, düşen ve fırlayan cisimlerden koruyacak özellikte olmalıdır.
Hareket ve durdurma kumandaları, uygun konumlarda olmalı ve yetkisiz kullanıma karşı önlemler alınmalıdır. Makine üzerindeki hidrolik sistemin parçaları standart gereksinimlerine uygun olmalı ve bağlantı parçaları, yalıtım malzemeleri ile donatılmalıdır. Ayrıca herhangi bir hidrolik sistem arızası durumunda ataşmanın zemine güvenle inmesini sağlayacak güvenlik vanaları ile donatılmalıdır.
2.1.1 İş makinelerinin sınıfları
İş ve inşaat makineleri, inşaat alanlarında kullanılan, genellikle ağır işlerin ve inşaat süreçlerinin verimli ve hızlı bir şekilde tamamlanmasını sağlayan makinelerdir. Bu makineler, büyük projelerde inşaat alanını hazırlamaktan, inşaat yapımına ve sonrasında kullanılacak altyapıyı oluşturma aşamalarına kadar geniş bir işlevsellik sunar.[4]
İş ve inşaat makineleri genellikle aşağıdaki kategorilerde sınıflandırılır:
– Dozerler,
– Yükleyiciler,
– Kazıcı yükleyiciler,
– Ekskavatörler,
– Hendek kazıcılar,
– Damperli kamyonlar,
– Kazıyıcılar,
– Greyderler,
– Toprak ve çöp sıkıştırıcılar,
– Silindirler,
– Boru döşeyiciler,
– Yatay yönlü delme makineleri,
– Kompakt araç taşıyıcılar.
- İŞ VE İNŞAAT MAKİNELERİNDE YASAL MEVZUATLAR VE SERTİFİKASYON SÜREÇLERİ
3.1 Yasal Yönetmelikler ve Uygulamalar
İş ve inşaat makinelerinin güvenliği, kullanıcıları korumanın yanı sıra çevresel etkilerinin azaltılması açısından da büyük önem taşır. Bu nedenle iş makineleri, Avrupa Birliği tarafından belirlenen birçok uluslararası standart ve yönetmeliğe tabidir. Bu mevzuatlara uyum sağlamak, sadece yasal zorunluluk değil, aynı zamanda kullanıcı güvenliği açısından da kritik bir gerekliliktir. İş makineleri ile ilgili yasal mevzuatlar ve en yaygın kabul gören standartlar arasında şunlar yer alır;
3.1.1 Makine Direktifi (2006/42/AT)
Makine Direktifi, iş ve inşaat makinelerinin tasarım ve üretim süreçlerinde belirli güvenlik standartlarının yerine getirilmesini zorunlu kılar. Direktif, kullanıcıların fiziksel zarar görmesini engelleyen tasarım özelliklerini, makinelerin güvenli kullanımını sağlayacak işaretleme ve uyarıları içerir. Ayrıca, makinelerin bakım ve onarım süreçlerinde de güvenlik kurallarına uyulması zorunludur.
3.1.2 Gürültü Direktifi (2000/14/AT)
İş ve inşaat makineleri, yüksek gürültü seviyeleri üretebilen ekipmanlar olduğundan, Gürültü Direktifi (2000/14/AT) [5] çerçevesinde belirlenen limitlere uyum sağlanması gereklidir. Bu, operatörlerin, çevredeki çalışanların ve çevrede yaşayan kişilerin de gürültüden olumsuz etkilenmemesini sağlar.
3.1.3 EMC Direktifi (2014/30/AB)
EMC (Electromagnetic Compatibility – Elektromanyetik Uyumluluk) Direktifi [6], elektromanyetik uyumluluk gerekliliklerini belirler. Elektromanyetik uyumluluğu sağlamak amacıyla makinelerin elektromanyetik parazit üretmesi engellenir.
3.1.4 Alçak Gerilim Direktifi (2014/35/AB)
Direktif [7] elektrikli makineler ve komponentler için güvenlik düzenlemelerini kapsar. Elektriksel güvenlik önlemleri, makinelerin elektriksel tehlikeleri önleyecek şekilde tasarlanmasını gerektirir.
ISO standartları, uluslararası kabul görmüş kılavuz niteliği taşırlar. Bu da farklı ülkelerde üretilen veya kullanılan makinelerin benzer güvenlik kriterlerine göre değerlendirilmesini ve standardizasyonunu sağlar.
ISO 12100 : Makinalarda güvenlik-Tasarım için genel prensipler-Riskin değerlendirilmesi ve azaltılması
ISO 12100 standardı [8] iş ve inşaat makineleri gibi endüstriyel makinelerin güvenliğini sağlamak, riskleri minimize etmek ve uluslararası pazarda rekabet edebilirliklerini artırmak için kritik öneme sahiptir. Makine üreticileri, tasarım aşamasında bu standarda uygunluk sağlamalıdır.
ISO 6165 : İnşaat ve kazı makineleri – Temel tipler -Tanımlama, terimler ve tarifler
ISO 5006 : Hafriyat makineleri – Operatörün görüş alanı – Test yöntemi ve performans kriterleri
ISO 6395 : Akustik-İnşaat ve kazı makineleri tarafından yayılan dış gürültünün ölçülmesi-Dinamik deney şartları
ISO 6396 : Akustik-İnşaat ve kazı makineleri tarafından yayılan gürültünün operatör pozisyonunda ölçülmesi-Dinamik deney şartları
3.1.5 EN 474: İnşaat ve Kazı Makineleri – Güvenlik
EN 474 standardı, iş ve inşaat makineleri için özel bir standardizasyon setidir ve bu makinelerin yasal uyumluluğunu sağlamak açısından önemli bir rol oynar. CE sertifikalandırılmasında temel bir kaynaktır. Bu standarda uygun olarak tasarlanan, üretilen makineler ve onaylanan makineler Avrupa Birliği pazarında serbestçe dolaşabilir ve güvenli bir şekilde kullanılabilir. EN 474 serisi standartların yanı sıra iş ve inşaat makinelerinin parçaları ve ekipmanlarına ait çok sayıda standart bulunmaktadır. Bu standartlardan bazıları aşağıdaki gibidir;
— EN 474-1 : İnşaat ve kazı makineleri — Güvenlik — Genel gereklilikler
— EN 474-2 : Çekici dozerler için gereklilikler
— EN 474-3 : Yükleyiciler için gereklilikler
— EN 474-4 : Kazıcı yükleyiciler için gereklilikler
— EN 474-5 : Hidrolik kazıcılar için gereklilikler
— EN 474-6 : Damperli kamyonlar için gereklilikler
— EN 474-7 : Skreyperler için gereklilikler
— EN 474-8 : Greyderler için gereklilikler
— EN 474-9 : Boru döşeyiciler için gereklilikler
— EN 474-10 : Trençerler için gereklilikler
— EN 474-11 : Toprak ve çöp sıkıştırıcılar için gereklilikler
— EN 474-12 : Halatlı ekskavatörler için gereklilikler
— EN 474-13 : Silindirler için gereklilikler
3.2 İş ve İnşaat Makinelerinde Sertifikasyonun Önemi
İş ve inşaat makinelerinin sertifikasyonu, ürünlerin ulusal ve uluslararası standartlara uygunluğunu değerlendiren bir süreçtir. Bu süreç, makinelerin güvenli, verimli ve çevre dostu şekilde çalışabilmesini garanti altına alır.
İş makinelerinin sertifikasyonu, üç ana amaca hizmet eder:
- Güvenlik : İş makineleri, büyük güç ve tehlike arz eden araçlardır. Sertifikasyon, makinelerin tasarım, üretim, bakım ve kullanım süreçlerinde güvenlik standartlarına uyduğunu garanti eder. Bu, iş kazalarının önlenmesinde önemli bir rol oynar.
- Verim: Sertifikasyon, makinelerin verimli çalışmasını sağlamak için belirli performans kriterlerini karşılamasını temin eder. Bu, enerji verimliliği, yük taşıma kapasitesi, dayanıklılık gibi etkenleri içerir.
- Yasal Uyumluluk: Birçok ülke ve bölge, iş makinelerinin belirli güvenlik ve çevre standartlarına uymasını zorunlu kılmaktadır. Sertifikasyon, makinelerin bu düzenlemelere uyduğunu ve yasal gereksinimleri karşıladığını doğrular.
3.3 Sertifikasyon Süreçleri
İş ve inşaat makineleri, yüksek risk taşıyan araçlar olduğundan, uluslararası güvenlik ve kalite standartlarına uygunluklarının sağlanması, kullanıcıların sağlığı ve güvenliği açısından hayati önem taşır. Bu makinelerin tasarımından üretimine kadar her aşamada, ilgili standartlar ve düzenlemelere uyum sağlanması gerekir.
Sertifikasyon süreci genellikle aşağıdaki adımları içerir:
- İlgili Standartların Belirlenmesi: İş ve inşaat makineleri için geçerli olan standartlar arasında Makine Direktifi (2006/42/AT), EMC Direktifi (2014/30/AB), Alçak Gerilim Direktifi (2014/35/AB), Gürültü Direktifi (2006/42/AT) ve diğer çevresel gereklilikler yer alır. Direktifler ve direktiflerin atıfta bulunduğu standartlar, makinelerin tasarım aşamasından başlayarak, tüm üretim ve güvenlik kurallarını kapsar.
- Risk Değerlendirmesi: İş makineleri, büyük güç gerektiren ve ağır yük taşıyan makineler olduğundan, tasarım sürecinde kapsamlı bir risk değerlendirmesi yapılmalıdır. Bu aşamada, makinenin kullanıcılar için olası tehlikeleri analiz edilir ve gerekli güvenlik önlemleri belirlenir. İş ve inşaat makinelerinin risk analizleri hazırlanırken Makine Emniyet Yönetmeliği kapsamındaki ISO 12100 standardı kaynak olarak kullanılır.
- Teknik Dosyanın Hazırlanması: CE sertifikası almak için, üretici tarafından makinenin tasarımı, üretimi, test sonuçları ve güvenlik özellikleri gibi unsurları içeren bir teknik dosya hazırlanmalıdır. Bu dosya, ürünün standartlara uygunluğunu kanıtlar.
- Uygunluk Değerlendirmesi ve Onaylı Kuruluşlar: Birçok iş makinesi için, uygunluk değerlendirmesi, Onaylı Kuruluşlar (Notified Bodies) tarafından yapılmalıdır. Bu kuruluşlar, makinelerin tasarım, üretim, güvenlik gereksinimleri açısından denetimini gerçekleştirir ve ürünün CE işaretini almasını sağlar.
3.3.1 CE Sertifikasyonu
CE işareti, Avrupa Birliği (AB) mevzuatına uygunluğu gösteren ve ürünün Avrupa pazarında serbestçe satılabilmesini sağlayan bir işarettir. İş makinelerinin Avrupa pazarında ve Türkiye’de serbest dolaşımı için CE işareti gereklidir. İş makinelerinin CE belgelendirilmesi, ürünün ilgili sağlık, güvenlik, çevre koruma ve tüketici hakları düzenlemelerine uygun olarak tasarlanıp üretildiğini gösterir.
3.3.1.1 CE sertifikalandırma adımları
İş ve inşaat makinelerinin CE belgelendirme süreci aşağıdaki adımlarla gerçekleştirilir [9]:
- Uygunluk Değerlendirmesi: Makine tasarımının, güvenlik standartlarına uygunluğu değerlendirilir. Makine, Makine Direktifi (2006/42/AT), ilgili diğer AB direktifleri ve standartlarına uygunluk açısından incelenir.
- Risk Değerlendirmesi: Makinenin güvenlik riskleri belirlenir. Bu süreç, ISO 12100 gibi güvenlik standartlarına dayanır.
- Ürün Analiz ve Testleri: Makineler, belirlenen güvenlik standartlarına ve çevresel gereksinimlere uygun olarak test edilir. Örneğin, EMC testleri makinelerin elektromanyetik uyumluluğunu, gürültü seviyeleri testleri ise çevreye zarar vermemek adına gürültü sınırlamalarına uyum sağlanıp sağlanmadığını denetler.
- Teknik Dosyanın Hazırlanması: CE işareti almak için gerekli olan teknik dosya, makine tasarımına dair tüm teknik verileri içerir. Bu dosya, ürünün tasarımı, üretimi sırasındaki işlemlere ilişkin tüm kayıtları, teknik belgeleri, güvenlik testlerini, risk analiz raporlarını, kullanıcı yönergelerini ve kullanılan malzeme ve bileşenlerin belgeleri gibi verileri kapsar.
- Onaylı Kuruluşlar: CE işareti almak için, bağımsız onaylı kuruluşlar (Notified Bodies) tarafından yapılan denetimler sonucunda, ürünün uygunluğu onaylanır.
- CE İşaretinin Verilmesi: Uygunluğun sağlandığının onaylanmasından sonra, üretici tarafından makineye CE işareti uygulanır ve belgesi verilir. Bu işaret makinenin AB pazarında güvenli ve yasal olarak satılabilir olduğunu belirtir.
- SONUÇ
İş ve inşaat makineleri, yüksek risk taşıyan ve özel güvenlik gereksinimlerine sahip olan ekipmanlardır. Bu makinelerin CE sertifikalandırılması, Avrupa Birliği mevzuatına uyum sağlanarak, kullanıcıların güvenliğinin ve çevrenin korunmasını amaçlar. Sertifikasyon süreci, makine tasarımından üretimine kadar her aşamada ilgili standartlara uyumu gerektirir. İnşaat makinelerinin güvenliği ve çevresel etkilerinin yönetilmesi için Makine Direktifi, Gürültü Direktifi, EMC Direktifi gibi yasal mevzuatlar ve güvenlik düzenlemelerine tam uyum sağlanmalıdır. Bu süreçlerin dikkatli bir şekilde uygulanması, makine kullanıcılarının güvenliğini ve çevreye duyarlı bir üretim sürecini garanti eder.
KAYNAKÇA
1. 2006/42/AT, Makina Emniyeti Yönetmeliği https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2009/03/20090303-4.htm
2. EN 474-1:2022, İnşaat ve kazı makinaları- Güvenlik- Bölüm 1: Genel özellikler
3. ISO 5006:2017, Hafriyat Makineleri – Operatörün görüş alanı – Test yöntemi ve performans kriterleri
4. Team Product Line, The Economic Times “Earthmoving Equipment: Types of machines commonly used and their applications in construction”, https://economictimes.indiatimes.com/small-biz/productline/building-materials/5-earth-moving-equipment-commonly-used-for-construction/articleshow/70601192.cms Son güncelleme: Aug 12, 2019, 01:02:00 PM IST
5. Bliesner et al, 1998. Tarım Sulama Yöntemleri Seçimi
6. 2014/30/AB, Elektromanyetik Uyumluluk Yönetmeliği, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/10/20161002-2.htm
7. 2014/35/AB, Belirli Gerilim Sınırları için Tasarlanan Elektrikli Ekipman İle İlgili Yönetmelik, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/10/20161002-1.htm
8. EN ISO 12100:2010, Makinalarda güvenlik – Tasarım için genel prensipler – Risk değerlendirilmesi ve risk azaltılması
9. CE Marking Association, “The CE Marking Process”, https://www.cemarkingassociation.co.uk/process/
