API 571 STANDARDININ ÖNEMİ VE KULLANIMI

1. GİRİŞ
   Endüstriyel tesislerde güvenli ve sürdürülebilir işletme süreçlerinin sağlanabilmesi için, donanımlarda zamanla oluşabilecek hasarların önceden saptanması ve gerekli önlemlerin alınması, büyük önem taşımaktadır. Özellikle petrokimya, rafineri, enerji üretim tesisleri gibi yüksek riskli sektörlerde, hasar oluşumlarının doğru irdelenmesi hem iş güvenliği, hem de ekonomik süreklilik açısından önemli bir rol oynamaktadır.
   Bu bağlamda, Amerikan Petrol Enstitüsü (API) tarafından yayımlanan API 571 standardı, tesislerde karşılaşılabilecek hasar türlerini sistematik biçimde sınıflandırmakta ve bu hasarların nedenleri ile belirlenme yöntemlerine yönelik yol göstermektedir [1]. Bu çalışmada, API 571 standardı çerçevesinde tesis içerisinde olan bir süreç kazasının, hasar oluşumlarının irdelenmesinin nasıl yapılacağı, uygun saptama yöntemlerinin nasıl değerlendirileceği ve önleyici mühendislik yaklaşımlarının nasıl belirleneceği ele alınmıştır.
2. HASAR ANALİZİ ÇALIŞMASI
   2.1 Operasyonel Süreçlerin İncelenmesi
   API 571 standardına göre hasar oluşumu inceleneceği zaman ilk yapılması gereken, operasyon verilerinin toplanmasıdır. Burada soruşturulması gereken kısım, donanım içerisindeki kimyasal ortamın verileri olan sıcaklık, basınç, PH değeri ile ortamdaki kimyasalların ve oluşan gazların içerikleridir.
   Sistem otomasyon yoluyla denetleniyorsa, bu değerlerin son üç aya kadar olan eğilimlerinin çıkarılması ve söylenen bilgiler ile eşleştirilmesi gerekmektedir. Bu verilere ek olarak kullanıcıların gözlemlerinin de sorgulanıp kayıt altına alınması gerekmektedir. Burada sorgulanması gereken en önemli kısım, kullanıcıya olay gününün öncesinde sıra dışı bir durumla karşılaşıp karşılaşmadığının sorgulanmasıdır.
   2.2 Malzeme İrdeleme (Analiz) Süreçleri
   Hasarın görüldüğü alan donanım üzerinde duruyorsa ya da donanımın herhangi bir bölgesinde parça kopmuş ise bu kopan parçalar ile birlikte malzeme irdelemesi (analizi) yapılması gerekmektedir. Donanımın teknik çizimlerine göre donanım üzerinde soğuk damga var ise donanımın malzemesinin doğruluğu incelenmelidir.
   Genellikle uzun süreli çalışan tesislerde, bakım onarım çalışmaları kapsamında, donanımda çizime uygun olmayan işlemlerin yapılma olasılığına karşı hasar alan yerler ve kopan parçaların, pozitif malzeme tanımlama (PMI – “Positive Material Identification”) aygıtı ile malzeme irdelemesinin yapılması gerekmektedir. Bu aşamada donanımın üretim aşamasında yapılmış olabilecek malzeme hataları nedeniyle, malzemenin PMI ile ilk aşamada incelenmesi önem taşımaktadır.
   2.3 Hasar Bölgesinin Ayrıntılı İncelemesi
   Hasarın oluştuğu bölgeler öncelikle dikkatli bir şekilde incelendikten sonra muayene bölgeleri belirlenir. Burada dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, hasarın kaynak bölgesinde mi, ısıdan etkilenen bölgede mi (HAZ – “Heat Affected Zone”) yoksa ana malzemede mi olduğunun netleştirilmesidir.
   API 571 standardında tanımlanan birçok hasarın, kaynakların ısıdan etkilenmiş bölgesinde (HAZ) oluşması beklenir. Bu yüzden hasarın olduğu bölgenin netleştirilmesi, kök neden çalışmaları için doğru başlangıç noktasını seçmek sürecini kolaylaştıracaktır.
   Örneğin; hasar ana malzemede olmuşsa, odaklanacağımız kısım seçilen ana malzeme olacağı gibi hasarın kaynakta olması durumunda ise kaynak yöntemi, kaynak değişkenleri ve kaynak dolgu malzemesine odaklanmamızı sağlayacaktır.
   Kaynak bölgelerinde yüzeysel tahribatsız muayene (NDT – “Non-Destructive Testing”) yöntemleri kullanılarak kaynak bölgeleri dıştan incelenmelidir. Kayıt altına alınan bilgiler ne kadar çok çeşitlendirilip artırılabilirse, hasar yapısını çözebilmek adına işimiz kolaylaşacaktır.
   2.4 Hasar Alanının Fotoğraflandırılması
   Hasarın oluştuğu bölgeler veya donanımdan kopan parçaların, yüksek nitelikli çözünürlüğü olan iyi bir fotoğraf makinası ile birçok açıdan fotoğrafının çekilmesi gerekmektedir. Buradaki amaç, hem kayıt altına almak hem de parça incelenirken, ortamın ışığından ve diğer şartlar nedeniyle bazı hasarların net olarak görünememesini, yani gözden kaçabilmesini engellemektir. Daha sonra bilgisayar ortamında bu fotoğraflar incelenerek, çok daha değişik bulgular saptanabilmektedir.
   2.5 Bulguların Değerlendirilmesi
   Hasar irdelemesi öncesinde yapılan çalışmalar sonucunda ortaya çıkan bulgulara göre, API 571 standardının gönderme yaptığı hasar nedenleri bulunarak, kök neden irdelemesinin diğer bölümüne geçilmiş olunur.
   Bu aşamada yapılması gerekenler, önceden çektiğimiz fotoğraflarla, standardın gönderme yaptığı fotoğrafların eşleştirilmesidir. Doğru belirlenmiş hasar oluşumunun, API 571 standardındaki görüntüsüyle, sahada çekilen görüntülerinin eşleştiği görülürse, standartta belirtilen hasar oluşumunun ilk tanımlama kısmındaki bilgiler incelenerek, sahadaki kimyasal ortama uyup uymadığının da kontrol edilmesi gerekmektedir.
   2.6 API 571 Standardına göre İzleyici / Gözlem Çalışmaları
   Bulgular değerlendirilip, doğru hasar oluşumu, standart çerçevesinde belirlendikten sonra, standardın gönderme yaptığı NDT ve diğer denetim yöntemleri kullanılarak bu hasar oluşmadan önce ne şekilde saptanabileceği tanımlanmaktadır.
   Bu çalışmalardaki ana amaç, hasarın doğru bir şekilde tanımlanmasının da yardımıyla bu hasarın işletmeyi duruşa yol açmasından önce, gerekli incelemelerin zamanında yapılması ve hasarın oluşmasını engelleyecek eylemlerin belirlenerek, bu çalışmaların gerçekleştirilebilmesi için gereken zamanlama planlamasını yapmaktır. Örneğin ; işletme içerisindeki boru hatlarında periyodik olarak yapılacak olan kalınlık ölçümünün sonucuna göre hattın hangi kısımlarında revizyona gidileceği önceden belirlenir. Bu irdelemenin sonucunda, olası hasar öncesi yapılması gereken izleyici / gözlem adımları netleştirilerek, ileriye dönük önemli bir kazanım sağlanacaktır. Standart, bu çerçevede hasar oluşumu öncesinde hangi yöntemler kullanılarak izleme yapılması gerektiğini tanımlamaktadır.
   2.7 API 571 Standardına Göre Önleyici Çalışmalar
   Hasar oluşan donanımda düzeltici çalışmalar, işletmelerin bakım onarım yetileri doğrultusunda belirlenip yapılmaktadır. Düzeltici çalışma aşamasında, standardın herhangi bir yönlendirmesi bulunmamaktadır.
   Uzman ekiplerin bakım onarım çalışmalarını ne şekilde / ne zaman yapacağı, ilgili firmanın sorumluluğundadır. API 571 standardı yalnızca bu hasarın bir daha oluşmaması için önleyici çalışmaları tanımlamaktadır. Örneğin, kullanılan malzemenin bir üst malzeme sınıfına geçirilmesi, hasarın oluştuğu ortamda, hasar oluşumuna yol açan önemli etkenlerin incelenip değiştirilmesi gibi önlemler tanımlanmıştır. İlgili birimlere yayınlanacak olan hasar irdeleme raporunda, önleyici çalışmalar mutlaka tanımlanmalıdır.
   2.8 Hasar Analiz Raporunun Hazırlanıp Yayımlanması
   API 571 standardına göre, incelenen hasar analizinde elde edilen tüm bulgular ile standardın atıf gönderme yaptığı izleyici ve önleyici çalışmalar, hasar analizi raporunda anlaşılır bir şekilde belirtilmelidir. Hazırlanan bu rapor, bakım onarım ve işletme birimlerine yayımlanıp, ilgili birimlerin çalışmalarının bu rapora göre yapılması sağlanmalıdır. Bunun gerçekleştirilebilmesi için ilgili birimlere bu konuda eğitim verilmeli ve yapacakları çalışmalar izlenmelidir.
3. SONUÇ
   Endüstriyel tesisler içerisinde iş güvenliği mevzuatlarının da eksiksiz uygulanması ile birlikte bu tarz çalışmalar iş güvenliği anlamında da bir hayli önem kazanmaktadır . Tesis güvenilirliğini artırmak için bu sistemlerin kurulması , uygulanabilir hale getirilmesi olası maddi manevi proses ve iş kazalarının önüne geçmede büyük rol oynamaktadır.

KAYNAKÇA
1. API 571 “Damage Mechanisms Affecting Fixed Equipment in the Refining Industry”, ANSI/API RECOMMENDED PRACTICE 571 THIRD EDITION, MARCH 2020