İŞ MAKİNALARINDA ÜRÜN KİMLİK NUMARASI “PIN”

1. GİRİŞ
   Ürün kimlik numarası (PIN), her makina üreticisinin, makinanın herhangi bir yerindeki bir plakaya yerleştirdiği, benzersiz ve tekrarlanamaz bir alfa numerik karakterdir [1]. Ürün kimlik numarası her makinanın kendine özgü bir özelliği olmasının ve üretilen bir parti içindeki bir aracı tanımlayabilmesinin yanı sıra, doğru veya uyumlu yedek parçaların sağlanması sürecini de kolaylaştırır ve üretici tarafından benimsenen model türüne göre araçla ilgili çeşitli bilgiler verebilir. Hafriyat makinalarındaki ürünlerin numaralandırılması ve tanımlanması sistemi için ISO 10261 standardı kullanılmaktadır.
2. ÜRÜN KİMLİK NUMARASI KULLANIMI
   2.1 Araç Kimlik Numarası (VIN Vehicle Identification Number)
   1981 yılından önce ulusal veya uluslararası bir standart bulunmuyor, araç üreticileri, VIN formatını kendileri tasarladığından, farklı kodlama sistemi, uzunluk ve nitelikte VIN’lar kullanılıyordu. Bu da araçların izlenmesi ve geçmişinin doğrulanmasını zorlaştırıyordu.1981 yılında, Araç Kimlik Numarası (VIN), Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Ulusal Karayolu Trafik Güvenliği İdaresi (NHTSA National Highway Traffic Safety Administration) tarafından standartlaştırıldı. Bu standarda göre tüm karayolu taşıtlarının 17 karakterli bir kimlik numarası taşıması gerekiyordu. Bu standart uyarlaması, Araç Kimlik Numarasının (VIN) Amerika Birleşik Devletleri’nde ilk kez kullanılmasından ancak 27 yıl sonra gerçekleştirilebilmiştir. 17 karakterlik VIN zorunlu ve standart olduktan sonra hem otomobil sektörü hem de araç sahipleri için yaşanan karmaşa sona erdi. VIN bir aracın markası, modeli, yılı, motoru, beygir gücü ve türü gibi araç bilgilerinin yanı sıra geçmişine de ulaşmayı çok daha kolay hale getirdi [2].
   2.2 Ürün Kimlik Numarası (PIN Personal Identification Number)
   2004 yılında, hafriyat makinaları için 17 karakterli Ürün Kimlik Numarası (PIN) ISO tarafından tanıtıldı (ISO 10261). PIN, otomobil endüstrisindeki VIN standardına benzer bir formattadır. Standart içerisinde yer alan alt kodlamalar aşağıdaki gibidir.
   WMC World Manufacturer Code: Dünya Üretici Kodu; makinanın üreticisini belirten alfa numerik kod.
   MDS Machine Descriptor Section: Makina Tanımlayıcı Bölümü; makinayı tanımlayan bilgileri içeren kod.
   MIS Machine Identifier Section: Makina Gösterge Bölümü; WMC ve MDS ile birlikte, bir makinayı diğerinden ayırt eden, belirleyici kod.
   CL Check Letter: Kontrol harfi; PIN’in hesaplanmamış alfa karakterinin belirlenmesini sağlayan dokuzuncu konumda bulunan bir alfa karakterdir.
   PIN’in ilk rakamından veya harfinden hemen önce ve son rakamından hemen sonra bir sembol gelmelidir. Kabul edilebilir semboller şunlardır:
   • Yıldız işareti (*),
   • Büyüktür ve küçüktür işaretleri (> <). Büyüktür ve küçüktür işaretleri yerine, PIN’in her iki tarafına yatay olarak içeriye doğru bakan açılı parantezler veya benzeri “v” sembolleri yerleştirilebilir,
   • Şirket sembolü veya
   • Şirket logosu.
   PIN’de yalnız aşağıdaki karakterler kullanılabilir.
   1234567890ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ
   Üretici, üretim yılını belirtmeyi seçebilir. Yılın MIS’in ilk karakteri (konum 10) ile gösterilmesi önerilir. Yılı tanımlamak için kullanılması önerilen kod, Tablo 1’de verilmiştir [2].
   Üretici, aynı 17 karakterli PIN numarasının 30 yıl boyunca yeniden verilmemesini sağlamalıdır.
   CL’nin amacı firmanın özel ürün kimlik numarasının (PIN) hassasiyetini doğrulamaktır. Üretici firma PIN’deki diğer tüm karakterleri tanımladıktan sonra, aşağıda açıklanan matematiksel yöntemlerle CL’yi hesaplayabilir. Yıllık üretimi 100 adetten az olan üretici firmalar için hesaplamaya gerek duyulmadan özel bir CL tanımlaması yapılmıştır. Bu tanımlamaya göre CL “N” olarak belirlenmiştir.
   PIN’deki her alfa karakter için aşağıdaki Tablo 2 de verilen numerik değerler girilir. PIN’deki her numerik değer için ise kendi numerik değeri girilir.

Tablo 2. Alfa Karakterlere Karşılık Gelen Numerik Değerler

Tüm karakterleri numerik hale gelen PIN’deki numerik değerleri aşağıdaki tabloda belirtilen PIN pozisyonlarına karşılık gelen “Ağırlık Faktörü” eşlenikleri ile çarpılır.

Tablo 3. PIN Pozisyonlarına Karşılık Gelen Ağırlık Faktörleri

Tablo 4. Numerik Değere Karşılık Gelen Harf Kontrol (Check Letter (CL)) Karakteri

CL haricindeki diğer karakterlerin karşılığında elde edilen çarpım sonuçları toplanır. Sonuç 11’e bölünür ve çıkan sonucun virgülden sonra iki basamağı kalacak şekilde yazılır. Çıkan sonucun onda birler basamağındaki rakamı alarak aşağıdaki tablodan bu rakama karşılık gelen karakter bulunur. Bu değer “CL” kontrol harfidir (Tablo 4).
Aşağıda örnek bir PIN şablonu görülebilir.

Ürün etiketi en az aşağıdaki bilgileri içermelidir:
a) Üreticinin adı ve adresi,
b) Makina modeli tanımı veya seri veya tip tanımı,
c) Tam olarak yazılan “Ürün Kimlik Numarası”,
Ürün etiketi üzerindeki metin, arka plan rengiyle kontrast oluşturacak renkte olmalıdır. Ürün etiketi malzemeleri, makinanın beklenen ömrü boyunca okunabilirliğini koruyabilmelidir.
Ürün etiketi, makinanın çalışması sırasında veya hava koşullarından kaynaklanabilecek hasar riskini en aza indirecek bir yere yerleştirilmelidir.
Ürün etiketinin tercih edilen yeri, makinanın sol tarafında ve değiştirilebilir bir parça olarak düşünülmeyen makinanın şasi veya kabini üzerindedir. Etiket, operatörün erişim alanına açıkça görünür ve erişilebilir bir konumda olmalıdır.
Ürün etiketi, makinanın herhangi bir parçası çıkarılmadan görülebilir ve gün ışığı koşullarında okunabilir olmalıdır.
PIN, değiştirilmeye elverişli olmayan bir etiket üzerinde ve makinanın dışından okunabilen, açıkça görülebilen ve erişilebilir bir konumda bulunmalıdır.
Ürün etiketi üzerindeki PIN karakterleri dayanıklı bir şekilde basılmalıdır. Ürün etiketi üzerindeki minimum karakter yüksekliği (rakamlar ve harfler) en az 4 mm, minimum derinlik 0,2 mm olmalıdır.
Ürün etiketinin makinada göründüğü yerler, kullanma ve bakım el kitabında gösterilmeli ve açıklanmalıdır.
2.3 İş Makinalarında Ürün Kimlik Numarası (PIN) Kullanımı
2017 yılında yapılan bir araştırmada, seri numarası sistemine ek olarak PIN standardını benimseyen ve kullanan inşaat sektörünün önde gelen beş Orijinal Ekipman Üreticisi (Original Equipment Manufacturer OEM) için bir milyondan fazla satış işlemi değerlendirilmiştir. Özellikle, ürün kimlik numaralarıyla ilgili olarak satıcı ve makina sahibi davranışlarının nasıl değiştiği gözlemlenmiştir. Üreticilerin seri numarasını mı yoksa PIN’i mi kullandıkları incelenmiştir (Tablo 5. açık mavi şasi numarası, koyu mavi PIN).

Yukarıdaki grafiğe bakıldığında, 2013 yılında gözlemlenen tüm kimlik numaralarının yalnızca %11,5’i PIN kullanırken 2017 yılında bu oran %41,89′ a çıkmıştır. Günümüzde bu oranının %100 e yakın olduğu düşünülmektedir. Geçmişte OEM’lerin tescilli seri numaralarını hızla PIN ile değiştirmeyecekleri anlaşılmıştı. OEM’ler için en büyük engeller maliyet, zaman, karmaşıklık ve müşterileri için olası karışıklıktı. Bazı üreticiler seri numarası sistemine ek olarak PIN standardını benimsemeye karar vermişlerdir ve genellikle seri numarasını PIN’e katmışlardır. Bununla birlikte, VIN’den farklı olarak PIN standardında üretim yılı atama kodu isteğe bağlı olduğundan, çoğu üretici bunu atlamayı seçmiştir ve bu da model yılını yalnızca PIN ile doğrulamayı zor veya olanaksız duruma getirmiştir. Bu durum, yedek parça istekleri sırasında PIN’e güvenmek yerine model yılı doğrulaması için seri numarasının kullanılmasına neden olmuştur. Ancak günümüzde pek çok OEM, PIN standardını tümüyle üretim hatlarına dahil etmiştir. İş makinasının sahibi, alıcı veya satıcı açısından bakıldığında, seri numarasının veya PIN’in birincil amacının markayı, modeli, model farklılığını ve en önemlisi model yılını tanımlamak olduğu bilinmektedir.

3. SONUÇ
   Her üretici, bu standart yapının içinde kendi tanımlayıcı sistemlerini oluşturabilir, bu yüzden bazı karakterler farklı üreticiler arasında farklılık gösterebilir. Ancak genel yapı ortaktır ve böylece dünya çapında, bir makinanın özgün bilgilerine hızlı ve güvenilir bir şekilde ulaşılabilir. Makina sahibi olmanın yanı sıra, bu sahadaki profesyoneller için de PIN yapısını anlamak, araçların hikâyesini ve özelliklerini doğru bir şekilde okuyabilmek için vazgeçilmez bir bilgidir. Bu bilgi aynı zamanda sahtekârlık ve hırsızlık gibi yasa dışı eylemlere karşı da önemli bir koruma sağlar.

KAYNAKÇA
1. https://gotoyard.com/en/location-of-serial-number-on-earthmoving-machinery/
2. ISO 10261: Earth-moving machinery — Product identification numbering
3. https://equipmentwatch.com/intel/equipment-values-market-data/pin-use-on-rise/