1. GİRİŞ
Ülkemizde, işyerlerinde işçi sağlığı ve iş güvenliğinin sağlanmasına ilişkin düzenlemeler, Osmanlı Devleti döneminden beri olmasına karşın, iş güvenliği mühendisi/uzmanı çalıştırma yükümlülüğü, 4857 sayılı İş Kanununun kabulüne kadar yasal zorunluluk değildi. 10 Haziran 2003 tarihli Resmi Gazete‘de yayımlanan 4857 sayılı İş Kanunu’nun 82. Maddesi ile “sanayiden sayılan, devamlı olarak en az elli işçi çalıştıran ve altı aydan fazla sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde, iş güvenliği ile görevli mühendis veya teknik eleman çalıştırma yükümlülüğü” getirilmiştir. 4857 sayılı yasada tanımı olmayan iş güvenliği uzmanı kavramına ilk kez 20 Ocak 2004 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan “İş Güvenliği İle Görevli Mühendis ve Teknik Elemanların Görev, Yetki ve Sorumlulukları İle Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik’’te yer verilmiştir.
2012 yılında kabul edilen 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile de, “mühendis ve teknik eleman çalıştırma yükümlülüğü”, “uzman çalıştırma yükümlülüğü”ne (6331/madde 3) dönüştürülmüştür.
1475 sayılı İş Kanunu’nun 76. maddesi ile sanayiden sayılan ve devamlı olarak en az 50 işçi çalıştıran ve altı aydan fazla sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde, her işveren bir işçi sağlığı ve iş güvenliği kurulu kurmakla yükümlü kılınmış, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kurulları Hakkında Tüzük’te [1], İşçi Sağlığı ve Güvenliği Kurulu’nu oluşturan üyeler arasında “İşyeri güvenlik şefi yoksa, işyerinde işçi sağlığı ve iş güvenliği konularında görevli teknik bir kişi”nin olması da sayılmakla birlikte, bunların kimler olabileceğine ilişkin bir düzenleme hiç yapılmamıştı.
İşyerlerinde işçi sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için işverenlere danışmanlık ve rehberlik yapmak üzere iş güvenliği uzmanı çalıştırılması dışında, işyeri hekimi ve sağlık personeli çalıştırma yükümlülüğü de bulunmaktadır.
Ülkemizde işyeri hekimliği kavramı ilk olarak 24.04.1930 tarihinde kabul edilen 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’nun 180. maddesi ile mevzuatımıza girmiştir. Buna göre; “devamlı olarak 50 ve daha fazla işçi çalıştıran bütün işverenlerin işçilerin sağlık durumlarına bakmak üzere en az bir hekimin sağlık denetimini sağlamak ve hasta olan işçilerin tedavisini temin etmeye mecbur oldukları” belirtilmiştir. 01 Eylül 1971 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan 1475 sayılı İş Kanunu’nda, işyeri hekiminin yapacağı işlere ilişkin birçok atıf yapılmıştır. 11.01.1974 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü’nün 91. Maddesinde, “sürekli olarak en az 50 işçi çalıştırılan işyerlerinde Sosyal Sigortalar Kurumu’nca sağlanan tedavi hizmetleri dışında kalan işçilerin sağlık durumlarının denetlenmesi, ilk yardım, acil tedavi ve diğer koruyucu sağlık hizmetlerini düzenlemek üzere hekim çalıştırılması” öngörülmüş ve “İşyeri Hekimlerinin Çalışma Şartları ile Görev ve Yetkileri Hakkında Yönetmelik” 04.07.1980 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.
4857 sayılı Kanun’da, iş güvenliği ile görevli mühendis ve teknik eleman çalıştırılmasının amacı “işyerinde iş güvenliği önlemlerinin sağlanması, iş kazalarının ve meslek hastalıklarının önlenmesi için alınacak önlemlerin belirlenmesi ve uygulanmasının izlenmesi hizmetlerini yürütmek”, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda ise, iş güvenliği uzmanı çalıştırmanın amacı “İşverene iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda rehberlik ve danışmanlık yapmak” olarak belirtilmiştir.
2. İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLIĞI EĞİTİM KOMİSYONU ÇALIŞMALARI
4857 sayılı yasadan sonra 20.01.2004 tarihli Resmî Gazete’de “İş Güvenliği ile Görevli Mühendis veya Teknik Elemanların Görev, Yetki ve Sorumlulukları ile Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik” yayımlanmıştır. Yönetmelikte A, B, C sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesini doğrudan alabileceklere yer verildiği gibi, eğitim ve sınav koşulları da belirlenmiştir.
Yönetmelikte, sertifika eğitim programlarının hazırlanması, uygulanması, sınav komisyonunun kurulumu ve sınavın yapılış şekli ile ilgili usul ve esasların, İş Güvenliği Uzmanlığı Eğitim Komisyonu tarafından belirleneceği hükmü de yer almıştır.
İş Güvenliği Uzmanlığı Eğitim Komisyonunun, “İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürünün başkanlığında, İş Teftiş Kurulu Başkanlığından iş sağlığı ve güvenliği alanında görevli bir müfettiş, İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezinden teknik branşta bir eleman, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi, Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği, Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu ve en çok üyeye sahip işçi sendikaları konfederasyonundan birer üye ve Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı tarafından görevlendirilecek iş güvenliği konusunda çalışmaları olan bir öğretim üyesinden oluşacağı ve Komisyon tarafından belirlenen sertifika eğitim programı ve sınavın, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi (ÇASGEM) tarafından yürütüleceği” belirtilmiştir. 20.01.2004 tarihli yönetmelikte; “Mühendis: Üniversitelerin kimya, makine, maden, jeoloji, metalürji, endüstri, elektrik, elektronik, inşaat, fizik, jeofizik, bilgisayar, tekstil, petrol, uçak, gemi, çevre, gıda mühendisliği ve mimarlık bölümleri ile ziraat fakültelerinin tarım makineleri bölümünden mezun olanlar” olarak tanımlanırken, daha sonra kapsam, tüm mühendislik, mimarlık, şehir plancılığı, peyzaj mimarlığını da kapsayacak şekilde genişletilmiştir. 20.01.2004 tarihli yönetmelikten farklı olarak, teknik eleman kapsamına da biyologlar eklenmiştir.
TMMOB, Komisyon çalışmalarında aktif olarak yer almıştır. Komisyon, ÇASGEM tarafından düzenlenecek eğitimlerde, TMMOB’un önereceği eğiticilerin de yer almasını kararlaştırmış, bu kapsamda ÇASGEM tarafından TMMOB’ye gönderilen 28.04.2004 tarihli yazı ile eğitimlerde görev alacak eğitici isimleri istenmiştir. ÇASGEM tarafından gönderilen yazıda C Sınıfı ve B sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitimlerinin süreleri; 90 saat teorik, 30 saat uygulamalı eğitim olmak üzere toplam 120 saat olarak belirtilmiştir. TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası, TMMOB Kimya Mühendisleri Odası, TMMOB Maden Mühendisleri Odası, TMMOB Makina Mühendisleri Odası eğitmen isimlerini bildirmiştir.
ÇASGEM tarafından 12 Ağustos 2004 tarihinde TMMOB’ye gönderilen yazıda, ilk iş güvenliği uzmanlığı ve işyeri hekimliği sertifika sınavının 14 Ağustos 2004 tarihinde yapılacağı, bu sınav için oluşturulan sınav yürütme kurulunda görev alması için TMMOB’den bir isim istemiştir. TMMOB de 13 Ağustos 2004 tarihli yazı ile isim önermiştir.
İş güvenliği uzmanlığı eğitimlerinin TMMOB ve ÇASGEM ile birlikte yürütülmesi için işbirliği taslak protokolü hazırlanmış ancak daha sonra, ders saatleri, hangi derslerin TMMOB tarafından önerilen eğiticiler, hangi derslerin ÇASGEM‘in belirlediği eğiticiler tarafından verileceği gibi konularda çıkan uyuşmazlıklar nedeni ile protokol imzalanmamıştır.
Bu arada, TMMOB’in, İş Güvenliği ile Görevli Mühendis veya Teknik Elemanların Görev, Yetki ve Sorumlulukları ile Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin iptali için açtığı dava sonucu, Danıştayın 28.03.2006 tarihli kararı ile Kanun’da yer almayan konuların yönetmelikle düzenlendiği gerekçesiyle başta iş güvenliği uzmanlığı, eğitimi ve sertifikalandırılması olmak üzere yönetmelik maddelerinin büyük bir bölümü iptal edilmiştir.
Danıştay’ın iptal kararı üzerine 4857 sayılı İş Kanunu’nda düzenleme yapılarak, 15.05.2008 tarihli 5763 sayılı Kanun ile İş Kanunu’nun iş güvenliği ile görevli mühendis veya teknik eleman çalıştırılmasına ilişkin hükmü (4857/md.82) yürürlükten kaldırılmış, 81. maddesinde yapılan değişiklikle iş güvenliği uzmanı terimi, İş Kanunu’nda ilk kez kullanılmıştır.
Danıştay 10. Dairesinin kararından sonra 2008 yılına kadar alana ilişkin sessizlik oldu. 26.05.2008 tarihinde yürürlüğe giren 5763 sayılı Yasayla; 4857 sayılı İş Kanunu, 3146 sayılı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ve 7460 sayılı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi Teşkilat Kanunu’nda değişiklikler yapılmıştır. Bu değişikliklere dayanılarak, işyeri hekimliği ile iş güvenliği uzmanlığına ilişkin düzenlemeler tek yönetmelikte birleştirilerek hazırlanan “İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimleri ile Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri Hakkında Yönetmelik” 15.8.2009 tarih ve 27320 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanmıştır. Söz konusu Yönetmeliğin iş güvenliği uzmanlığına yönelik düzenlemelerine karşı, Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği ve TMMOB Makina Mühendisleri Odası tarafından davalar açılmış; Danıştay 10. Dairesince verilen 16.04.2010 ve 24.09.2010 tarihli kararlarla; var olan yasal düzenlemeler uyarınca, yalnızca Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, ÇASGEM ve üniversiteler tarafından iş güvenliği uzmanlığı eğitimi ve sertifikasının düzenlenebileceği; Bakanlığın diğer eğitim kurumlarını akredite etme yetkisinin bulunmadığı gerekçesiyle dava konusu Yönetmeliğin, eğitim kuruluşlarının iş güvenliği uzmanlığı eğitimi konusunda yetkilendirilmesini öngören maddeleri ile Bakanlıkça 15.08.2009 tarihinden önce verilen iş güvenliği uzmanlığı sertifikalarını geçerli kabul eden Geçici 1. maddesinin yürütülmesinin durdurulmasına karar verilmiştir.
Bu karardan sonra, 4857 sayılı İş Kanunu ile 3146 sayılı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun’da 01.08.2010 tarihinde yürürlüğe giren 6009 sayılı Yasayla yeniden değişiklikler yapılmıştır. 6009 sayılı Yasayla yapılan değişiklikler uyarınca; 4857 sayılı yasanın 2. ve 81. maddeleri ile 3146 sayılı yasanın 12. Maddesinde, “iş güvenliği uzmanı”, “ortak sağlık ve güvenlik birimi” ile “eğitim kurumu”nun tanımları yapılmış ve Bakanlığa, daha önceki yasal düzenlemelerle tanınan “iş güvenliği uzmanlığı eğitimini bizzat verme” yetkisinin yanında, “iş güvenliği uzmanlığı eğitimi vermek üzere eğitim kurumlarını akredite etme yetkisi” de tanınmıştır.
TBMM’de 20 Haziran 2012 tarihinde kabul edilen 6331 sayılı İş Sağlığı Güvenliği Kanunu’nun 30 Haziran 2012 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanmasından sonra, alana ilişkin olarak “İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik”, “İşyeri Hekimleri ile Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik”, “İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği” hazırlanmış, Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Gereksinimi karşılamak için, 6331 sayılı Kanunun geçici 4. maddesine “Bakanlık, usul ve esaslarını belirlemek kaydıyla, iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip olanlara, Sosyal Güvenlik Kurumuna ödenmiş olan prim gün sayısı ile sahip oldukları belge sınıfı gibi hususları dikkate alarak üst sınıflardaki iş güvenliği uzmanlığı belgesi alabilmeleri için fıkranın yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde kullanılmak şartıyla en fazla iki sınav hakkı verilmesine dair gerekli düzenlemeyi yapmaya yetkilidir.” hükmü eklenmiştir ve 02.08.2013 tarih ve 28726 Sayılı Resmî Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Ardından da “İş Güvenliği Uzmanlarının Görev Yetki Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmeliğin Geçici Maddesi; Sınıflar arası yükselme” başlığı ile düzenlenmiş, o tarihe kadar belirli bir süre adına SGK Primi ödenmiş olan iş güvenliği uzmanları prim süresine göre sınavına girerek (A) ya da ( B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesi almışlardır.
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’ndan sonra, iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi, diğer sağlık personeli eğitimlerinde bazı hukuki problemler yaşansa da, her yargı kararından sonra, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı yasal değişiklikler yapma yolunu seçerek, eğitimleri sürdürmüştür.
3. TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI İŞ GÜVENLİĞİ MÜHENDİS YETKİLENDİRME YÖNETMELİĞİ
4857 sayılı İş Kanunu da, 6331 sayılı İş Sağlığı Güvenliği Kanunu da, yayımlanmadan önce 07.07.2002 tarih ve 24008 sayılı Resmî Gazete’de Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Makina Mühendisleri Odası İş Güvenliği Mühendis Yetkilendirme Yönetmeliği yayımlanmıştır. Yönetmeliğe göre, Oda üyesi olanlar 30 saat süren bir eğitimden sonra, yapılan sınavda başarılı olmaları durumunda, iş güvenliği mühendisi yetki belgesi alabiliyorlardı. MMO tarafından düzenlenen eğitim ve sınavlar sonucunda 517 MMO üyesi iş güvenliği mühendisi olarak yetkilendirilmiştir. İş güvenliği mühendisleri uzun süre bu belge ile iş güvenliği mühendisi olarak işyerlerinde görev yapmışlardır. Söz konusu yönetmelik halen yürürlüktedir. 20-21 Nisan 2024 tarihlerinde yapılan MMO Genel Kurulunda, yönetmeliğin 6331 sayılı İş Sağlığı Güvenliği Kanunu da göz önünde bulundurularak güncellenmesi kararlaştırılmıştır. Henüz bu konuda çalışmaya başlanmamış olmakla birlikte eğitim süresi, eğitim konuları, içeriği gibi konularda değişiklik yapılması beklenebilir.
4. GÜNÜMÜZDEKİ DURUM
Haziran 2020 döneminde, 164.836 kişi iş güvenliği uzmanı belgesi alırken, bunlardan 70.879’unun belgesinin aktif olduğu (belgenin alınma tarihinin üzerinden 5 yılın altında bir süre geçtiği ya da 5 yıldan daha fazla süre geçti ise vizesinin yaptırıldığı) (İstatistiklerle Türkiyede İSG ‘nin görünümü Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, İş Sağlığı Güvenliği Genel Müdürlüğü Yayını, Temmuz 2020) belirtilmiştir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı Güvenliği Genel Müdürünün, 03 Mayıs 2024 günü TBMM İliç Kazasını Araştırma Komisyonu’nda verdiği bilgide, halen 64.145 kişinin aktif olarak iş güvenliği uzmanlığı yaptığını belirtmiştir.
6331 sayılı yasadan sonra çıkartılan yönetmelikler için açılan davalar sonucu, TTB tarafından verilen İşyeri Hekimi belgeleri geçerli sayılırken, MMO tarafından verilen belgeler geçerli sayılmamıştır.
2009 yılından sonra iş güvenliği uzmanlığı eğitimleri ÇASGEM dışında, Üniversiteler ve ticari kuruluşlar tarafından da verilmeye başlanmıştır.
Uzmanlık eğitimi, İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Yönetmeliği’ne göre, “İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünce belirlenen müfredatta belirtilen konulara uygun eğitici belgesine sahip eğiticiler ile onaylanmış yetki belgesine sahip eğitim kurumları tarafından” verilmektedir. Yönetmeliğe göre, “eğitim programları teorik ve uygulamalı olmak üzere iki bölümden oluşmakta ve programın içeriği ile programda görevli eğiticilerin nitelikleri, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü tarafından belirlenmektedir. Eğitim programının teorik kısmı 180 saat, uygulama kısmı ise 40 saatten az olamamaktadır. Teorik eğitimin en fazla yarısı uzaktan eğitim ile verilebilmektedir. Uygulamalı eğitimler, en az bir uzmanın görevlendirilmiş olduğu işyerlerinde yapılabilmektedir.” Ancak, pandemi döneminde teorik eğitimlerin tamamı, uzaktan eğitim olarak gerçekleştirilmiştir.
2004 tarihli ilk yönetmelikte, “iş güvenliği uzmanları sertifikasını aldıkları tarihten itibaren 5 yıllık periyotlarla Bakanlıkça düzenlenen bilgi yenileme eğitimine katılmaları zorunludur, Bu eğitime katılmayan iş güvenliği uzmanlarının sertifikası geçersiz sayılır” hükmü yer alırken, 15 Ağustos 2009 gün ve 27230 sayılı Resmî Gazete ‘de yayımlanan “İşyeri Sağlık Güvenlik Birimleri İle Ortak Sağlık Güvenlik Birimleri Hakkında Yönetmelik”te; “İş güvenliği uzmanları, iş güvenliği uzmanlığı belgelerini aldıkları tarihten itibaren yedi yıllık aralıklarla eğitim kurumları tarafından düzenlenecek bilgi yenileme eğitimine katılmak zorundadırlar. Bu eğitimin süresi 24 saatten az olamaz. Bilgi yenileme eğitimine katılmayan iş güvenliği uzmanlarının, iş güvenliği uzmanlığı belgeleri geçersiz sayılır ve bilgi yenileme eğitimine katılıncaya kadar bu Yönetmelik kapsamındaki görev ve yetkilerini kullanamazlar.” denilmiştir. 27 Kasım 2010 tarih ve 27688 sayılı Resmî Gazete ‘de yayımlanan “İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik”te ise İş güvenliği uzmanları, belgelerini aldıkları tarihten itibaren beş yıllık aralıklarla eğitim kurumları tarafından düzenlenecek yenileme eğitimine katılmak zorundadırlar. Bu eğitimin süresi otuz saatten az olamaz.” denilmiştir. 6331 sayılı İş Sağlığı Güvenliği Kanunu’nun kabulünden sonra 29.12.2012 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan “İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik’te de; “İş güvenliği uzmanı ve diğer sağlık personeli belgesi sahibi olan kişilerin, belgelerini aldıkları tarihten itibaren beş yıllık aralıklarla eğitim kurumları tarafından düzenlenecek yenileme eğitim programlarına katılması zorunludur.” denilirken, 30 Nisan 2015 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan yönetmelikte bu duruma yer verilmemiş ve daha sonra yapılan değişikliklerde de “yenileme eğitimi” ‘nden söz edilmemiştir. Yani, 30 Nisan 2015 tarihinden bu yana iş güvenliği uzmanlarının aldıkları belgenin üzerinden kaç yıl geçerse geçsin, herhangi bir yenileme eğitimi almasının zorunluluğu bulunmamaktadır.
İş Sağlığı Güvenliği Genel Müdürlüğü tarafından yenileme eğitimleri yerine geçecek olan “değerlendirme kriterleri” belirlendi ise de, bunlar da hiçbir zaman uygulanmamıştır. Değerlendirme ölçütleri arasında; akademik dergilerin ve araştırma makalelerinin niteliğini ve etkisini değerlendirmek için kullanılan indeksler olan, “SCI (Science Citation Index – Bilim Atıf İndeksi), SCI-Expanded (Science Citation Index Expanded – Genişletilmiş Bilim Atıf İndeksi), SSCI (Social Sciences Citation Index – Sosyal Bilimler Atıf İndeksi) veya AHCI (Arts and Humanities Citation Index – Sanat ve Beşeri Bilimler Atıf İndeksi) kapsamındaki dergilerde iş sağlığı ve güvenliği alanında yayımlanmış makale”, “ULAKBİM tarafından taranan ulusal hakemli dergilerde iş sağlığı ve güvenliği alanında yayımlanmış makale”, “Uluslararası bilimsel toplantılarda sunulan (poster hariç), tam metni veya özeti matbu veya elektronik olarak bildiri kitapçığında iş sağlığı ve güvenliği alanında yayımlanmış çalışmalar” gibi konuların yer aldığı görülmektedir.
İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmeliğe 30.04.2015 gün ve 29342 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan değişiklikle “Sektörel düzenleme çerçevesinde maden ve yapı ile diğer sektörlerde öncelikli olarak hangi mesleki unvana sahip iş güvenliği uzmanlarının ve bunların yanında görev yapacak diğer mesleklere sahip iş güvenliği uzmanlarının belirlenmesine dair usul ve esaslar Bakanlıkça belirlenir.” hükmü eklenmiş olmakla birlikte, bu konuda bugüne kadar kamuoyu ile paylaşılan yapılmış herhangi bir çalışma bulunmamaktadır.
20.01.2004 tarihinde yayımlanan İş Güvenliği İle Görevli Mühendis Veya Teknik Elemanların Görev, Yetki Ve Sorumlulukları İle Çalışma Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik Madde 15‘de, “Görevlendirilecek iş güvenliği uzmanlarının, işyerinde yapılan esas işin niteliğine uygun meslekten olmasına özen gösterilir” ifadesi yer alırken, daha sonraki düzenlemelerde bu ifade yer verilmemiştir.
20 Ocak 2004 tarihli Yönetmelikte bir uzmanın en fazla 10 işyerine hizmet verebileceği hükmü yer alırken, daha sonraki yönetmeliklerde herhangi bir sınırlama yapılmamıştır.
5. TMMOB İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLARININ SORUNLARI, ÇALIŞTAY VE KURULTAYLARI
TMMOB ve Akademik Meslek Odaları tarafından iş güvenliği uzmanlarının eğitimlerini de kapsayan, iş güvenliği uzmanlarının sorunlarına ilişkin birçok etkinlik düzenlenmiştir. TMMOB tarafından, İş Güvenliği Uzmanlarının Sorunlarına ilişkin olarak 2015 yılında Kurultay, 2019 yılında ise Çalıştay düzenlenmiştir.
2015 yılındaki Kurultayın sonuç bildirisinde eğitimlere ilişkin şu istekler yer almıştır:
• İş güvenliği uzmanlığı eğitim programları yeniden ele alınmalı, süre ve içerik olarak yeniden düzenlenmelidir. Eğitimler, enstitü oluşturuluncaya kadar üniversiteler ve TMMOB tarafından gerçekleştirilmelidir.
• İş güvenliği uzmanlarının işçi sağlığı ve iş güvenliğine ilişkin bilgileri sürekli yenilenmelidir. Bu anlamda yenileme eğitimlerinin kaldırılması kararı doğru değildir. İş güvenliği uzmanlarının bilgileri en geç yılda bir yenilenmelidir. Yenileme eğitimleri TMMOB’ye bağlı Odalarca yapılmalıdır.
2019 yılında yapılan Çalıştay Sonuç Bildirisinde, eğitimlere ilişkin şu istekler yer almıştır:
• Az tehlikeli sınıfta yer alan ve 50’nin altında çalışanı olan işyeri, işveren veya işveren vekillerinin mesleğinin/eğitiminin iş güvenliği uzmanı olabilecek meslek dışında olmasına rağmen, alacağı eğitim sonunda kendi işyerlerinde İşçi Sağlığı İş Güvenliği hizmetlerini yerine getirmesi uygulamasına son verilmelidir.
• İş güvenliği uzmanlığı eğitim programları yeniden ele alınmalı, süre ve içerik olarak yeniden düzenlenmelidir.
• İş güvenliği uzmanlarının işçi sağlığı ve iş güvenliğine ilişkin yenileme eğitimlerinin kaldırılması kararı doğru değildir. İş güvenliği uzmanlarının bilgileri en geç yılda bir yenilenmelidir. Yenileme eğitimleri TMMOB’ye bağlı Odalarca da yapılmalıdır.
• Uzmanların bilgilerinin yenilenmesine yönelik TMMOB’ye bağlı Odalarca eğitim programları uygulanmalıdır. Bu eğitim programlarından hangi odaya üye olursa olsun, tüm odaların üyeleri yararlanmalıdır.
6. XI. KALKINMA PLANINDA İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLIĞI EĞİTİMLERİ
Onbirinci Kalkınma Planında, iş güvenliği uzmanlarının eğitimiyle ilgili şöyle denilmektedir: “Müfredat içerik olarak pek çok konuyu yeterli sürelerle işlemeye uygun olsa da, pratik uygulamadan yoksun olarak planlanmıştır. Her ne kadar 40 saatlik bir staj yapılsa da stajın uygulanma şekli ve kontrolü yetersiz olduğundan, amacına ulaşmamıştır. Sadece test şeklinde yapılan teorik sınavdan 70 puan almak üzerine kurulmuş olan eğitim sistemi, deneyim kazandırmaktan uzak bir şekilde planlandığı için amaca ulaşmak çok zordur.” (XI. Kalkınma Planı, İş sağlığı Güvenliği Çalışma Grubu Raporu, 2018)
“2014 yılında yapılan prim gün sayısına bağlı iş güvenliği uzmanlığı sınıf yükseltme sınavları ise deneyim kazanma ihtiyacı olan iş güvenliği uzmanlarının yeterli deneyimi kazanmalarını engellemiştir. Bu dönemde mevzuat değişikliği ile gündeme gelen yüksek lisans eğitimi alanların eğitime katılmadan doğrudan B sınıfı uzmanlık sınavlarına katılma hakkı elde etmeleri, deneyim kazanarak sistemde kendine yer arayan iş güvenliği uzmanlarına yeni bir yol açmıştır.”
Tüm bunlara ek olarak 2014 yılında güncelleme eğitimlerinin kaldırılması ile birlikte artık sahada çalışan İSG profesyonellerinin kendilerini yenilemeleri veya beceri kazanmalarının önüne geçmiştir. “ (XI. Kalkınma Planı, İş Sağlığı Güvenliği Çalışma Grubu Raporu, 2018)
7. SONUÇ
Volkan Arslan ve Serdar Ulubey tarafından yapılan “İş Güvenliği Uzmanlarının Sorunlarına İlişkin Bir Saha Araştırması Çalışması”na göre, ankete katılan uzmanların %86,4’ü, aldıkları uzmanlık eğitiminin süresinin yeterli olmadığını, uzmanlık eğitiminin daha uzun sürede verilmesinin, uzmanların çalışma hayatlarında olumlu etkiler yapabileceğini, bu kapsamda, iş güvenliği eğitiminde ilgili meslek dallarının eğitim kurumlarından veya odalarından destek alınmasının faydalı olacağını belirtmişlerdir. Uzmanların %77,3’ü, İSG eğitiminin sonunda yapılan sınavların bilgi sorgulamasının yetersiz olduğunu düşünmektedir. Buna göre, sınav sorularının kapsamı ve içeriğinde, gerek teorik ve gerekse pratik uygulamalar birlikte göz önüne alınarak düzenlemeler yapılmasının faydalı sonuçlar verebileceği ifade edilmiştir. İSG konusunun işlendiği zorunlu derslerin üniversite eğitimi içerisinde yer alması fikrine katılan uzman oranı %94,5’tir.
Sonuç olarak, 4857 sayılı İş Kanunu’nun esnek çalışmayı, asıl işveren alt işveren ilişkisini, ödünç işçiliği esas alan bir düzenleme olduğu, 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun örgütlenme, toplu sözleşme ve grev hakkı önüne birçok engeller koyduğu, yasaların hazırlık sürecinde de sonrasında da sürekli olarak belirtilmiştir. 6331 sayılı İş Sağlığı Güvenliği Kanunu’nun da, işçi sağlığı ve güvenliğini özelleştirdiği, taşerona devrettiği, OSGB’ler aracılığı ile iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi kiralayan bir sistem olduğu, meslek örgütleri ve sendikalar tarafından yıllardır söylenmektedir. Uzman ve hekim eğitimleri de, piyasanın gereksinimlerine göre biçimlendirilmektedir.
Otuz yıla yakın bir süre TTB tarafından sürdürülen işyeri hekimliği eğitimleri ve MMO‘nun İş Güvenliği Mühendisi Yetkilendirme Yönetmeliği yok sayılmıştır. 2004 tarihli yönetmelikte, TMMOB taraf olarak kabul edilirken, 2009 yılından sonra tamamen saf dışı edilmiştir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, meslek örgütlerinden esirgediği alanı, ticari kuruluşlara açmıştır. Bu seçim, iktidarın eğitimde ve sağlıkta özelleştirme politikalarının yansımasıdır.
Her ne kadar iş güvenliği uzmanlığı, işyeri hekimliği, sağlık personeli sertifika sayısı 200.000‘in üzerinde ise de, eğitimin içeriği, sektörel uzmanlık, yenileme eğitimleri, ileri eğitimler, staj başta olmak üzere iş güvenliği uzmanlığı, işyeri hekimliği, sağlık personeli eğitimlerindeki sorunları tartışmak üzere Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, TMMOB ve TTB ile birlikte bir çalıştay/kongre düzenlenmelidir.
KAYNAKÇA
1. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kurulları Hakkında Tüzük, 19 Şubat 1973 gün ve 14453 sayılı Resmi Gazete
